ساز ناکوک مقابل سدهای «چمشیر و تنگ‌سرخ»

به گزارش زاگرس ۲۴ از یاسوج_ ترنم بهنیا_جنگ سال‌های آینده و البته آینده نزدیک در دنیا بر سر آب خواهد بود چه این که بنا به قول عامیانه در حال حاضر قیمت یک لیتر آب معدنی بیشتر از قیمت یک لیتر بنزین در کشور است!.

در سال‌های اخیر هم به دلیل خشکسالی در کشور شاهد تنش‌های اجتماعی در برخی نقاط کشور بوده‌ایم که نشان دهنده اهمیت موضوع است و هر استانی که نتواند سهم خود را از منابع آبی بگیرد در آینده در هر زمینه‌ای دچار مشکل خواهد شد.

اما استان کهگیلویه و بویراحمد با یک درصد مساحت (۱۶۲۴۹ کیلومتر مربع)، یک درصد جمعیت (۷۱۶۶۱۴ نفر) و چندین قله مرتفع کشور، تحت تاثیر آب و هوای مدیترانهه‌­ای قرار دارد که از ویژگیهای بارز آن نیز رطوبت نسبتا بالاست.

جریانات جوی مدیترانه‌­ای از نواحی شمال و شمال غربی وارد استان شده و در ماههای سرد سال در مناطق غربی و جنوب غربی منجر به ریزش باران و در ارتفاعات مرکزی، شرقی، شمال و جنوب شرقی موجب ریزش برف می­شود.

از نظر اقلیمی استان را می­‌توان به دو ناحیه سردسیری نیمه مرطوب و گرمسیری خشک تقسیم کرد میانگین بارندگی سالانه ۷۵۰ میلی متر گزارش شده که حجم کل نزولات جوی سالانه استان معادل حدود ۱۱ میلیارد متر مکعب و این عدد برابر  با  ۱۰ درصد منابع آبی کشور است.

منابع عمده تامین آب در منطقه از عهد کهن تا به امروز آبهای جاری و زیر زمینی بوده و بخش قابل  ملاحظه‌­ای از منابع آب سطحی استان تبخیر یا به خارج از استان جریان پیدا می­کند.

این استان علیرغم میانگین بلندمدت بارندگی بالا در سال‌های اخیر، غالباً با مسائل و مشکلات کم آبی و کاهش بارشها مواجه بوده است.

اما با این حال هنوز هم یکی از پرآب ترین استان­های کشور است. دارای چند صد­چشمه و چندین قنات و رودخانه دائمی – فصلی که شامل رودخانه‌­های زهره، خرسان، شاه بهرام، سور، تغار، بشار، خیرآباد و… است.

از نظر تقسیمات آب شناسی، این محدوده در سه حوزه آبریز زهره، مارون و کارون قرار دارد و از قبل این سه حوزه آبریز  سدهای مهمی در دو استان خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد احداث و در حال احداث می­باشد که عبارتند از:

سد کوثر

سد کوثر (تنگ دوک) در فاصله ۶۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد. حجم کل مخزن سد کوثر ۵۸۰ میلیون متر مکعب است. آب این سد برگرفته از رودخانه خیرآباد یکی از شاخه های اصلی رودخانه زهره و از دو شاخه شاه بهرام و دهدشت تشکیل می­‌شود.

این دو شاخه از ارتفاعات داخلی استان کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه گرفته و ضمن عبور از آبادی خیرآباد در مجاورت زیدون به رودخانه زهره ملحق و نهایتاً در حوالی هندیجان در استان خوزستان به خلیج فارس می­‌ریزد.

سد کوثر، آب آشامیدنی، شرب و صنعتی حدود دو میلیون و پانصد هزار نفر از مردم استان‌های هرمزگان، بوشهر، خوزستان و  استان کهگیلویه و بویراحمد را تامین می‌کند به طوری که با خط لوله‌­ای به طول ۷۶۳ کیلومتر، بخش­هایی از این چند استان را که در مجموع شامل ۷ شهر بزرگ، ۱۱ شهر کوچک، ۳۶ شهرک و ۴۷ دهستان با بیش از ۱۲۰۰ روستا را  تامین آب می‌­کند.

در طول مسیر خط لولۀ مذکور تأسیسات و صنایع مهم و استراتژیکی مانند جزیرۀ خارک، پالایشگاه گاز ولیعصر کنگان، پارس جنوبی و…. از این طرح بزرگ آبرسانی استفاده می­‌کنند.

سد چم شیر 

طرح سد و نیروگاه ۱۷۶ مگاواتی چم شیر در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر گچساران قبل از پیوستن رودخانه خیرآباد به رودخانه زهره در مجاورت محلی به نام تنگه چم شیر نزدیک به مرز استان بوشهر احداث خواهد شد.

سد چم شیر پنجمین سد بزرگ کشور ایران خواهد بود. آب ذخیره شده سد چم شیر از رودخانه زهره می­باشد.

وسعت حوضه آبریز رودخانه زهره ۱۵۴۶۰ کیلومترمربع است که ۱۰۶۰۰ کیلومترمربع آن را مناطق کوهستانی و ۴۸۶۰ کیلومترمربع آن را کوهپایه‌ها و دشت‌ها تشکیل می‌دهند. این رودخانه از دو شاخه اصلی فهلیان و خیرآباد تشکیل شده است. شاخه اولیه این رودخانه به نام اردکان شناخته می‌شود و سپس به فهلیان تغییر نام می‌دهد. شاخه دیگر رودخانه به نام خیرآباد (شیرین) از ارتفاعات گچساران سرچشمه گرفته و در محلی به نام حیدرکرار به رودخانه زهره متصل می‌گردد.

متوسط آبدهی سالانه رودخانه فهلیان در محل ایستگاه گچساران حدود ۶۴ مترمکعب در ثانیه و آبدهی رودخانه خیرآباد در محل پل خیرآباد حدود ۲۵ مترمکعب در ثانیه و آبدهی کل حوضه زهره (هندیجان) در محل ایستگاه دهملا برابر ۸۳ مترمکعب در ثانیه برآورد گردیده است. حجم کل مخزن سد ۵/۲ (دو میلیارد و پانصد میلیون) متر مکعب آب است.

تامین آب مورد نیاز بخش کشاورزی منطقه جنوب به میزان ۱۱۰ هزار هکتار به طوری که با احداث این سد مخزنی، اراضی پائین دست آن مثل بندر دیلم در استان بوشهر و دشتهای جنوبی استان خوزستان (زیدون، امیدیه و هندیجان) از این طرح منتفع می‌گردند.

همچنین، با وجود اینکه شهرستان گچساران یکی از مناطق مهم نفتی کشور و در بخش عمده‌ای از سال بسیار گرم و خشک می‌باشد. احداث سد چم شیر علاوه بر فراهم آمدن زمینه‌های ایجاد امکانات رفاهی و تفریحی تأثیر عمده‌ای بر رشد و شکوفایی اقتصاد این منطقه هم خواهد داشت.

سد مارون

سد مارون یک سد خاکی است که بر روی رود مارون در ۱۵ کیلومتری شمال بهبهان در استان خوزستان قرار دارد. عملیات احداث سد در سال ۱۳۶۸ آغاز و در سال ۱۳۷۷ پایان یافت. آب این سد امروز برگرفته از دو رودخانه مارون و جراحی است. رود مارون از میانه خاک کهگیلویه، بهبهان و آغاجاری گذر می­کند.

رودخانه‌ جراحی هم از کوه‌های راه باریک، سفید و گل گیلک در ۵۳ کیلومتری شمال غربی یاسوج واقع در دهستان دروهان بویراحمد سرچشمه گرفته و بنام رودخانه لوداب رو به سوی شمال غربی روان می‌شود.

این رودخانه پس از پیمودن دامنه‌های شمال شرقی و شمال کوه نیل با دو آب خرکس و شور مخلوط می‌شود و به دهستان طیبی گرمسیر از شهرستان کهگیلویه وارد می­‌­گردد.

در این دهستان نخست با رودخانه چاروساق مخلوط و بنام رودخانه مارون بسوی روستاهای کلات، تراب و تخت دراز روان می‌شود و پس از دور زدن دزدکوه در دامنه غربی با رودخانه قلات درهم می‌آمیزد و به سوی جنوب منحرف و به دهستان منصوری از شهرستان بهبهان وارد و سپس ضمن عبور از شمال دشت بهبهان با چندین ریزابه بزرگ و کوچک از جمله آب خروار مخلوط می‌گردد.

پس رود جراحی حاصل تلاقی این رود و رود اعلا در محلی به نام چم هاشم است. بر این اساس، سد مارون شهرستان بهبهان، بخش­های وسیعی از زمین­ها و مناطق روستایی دو استان کهگیلویه و بویر احمد و خورستان را در برگرفته و به زیر آب برده است.

این سد آب مورد نیاز کشاورزی و نیروی برق ‌آبی را تأمین می‌کند. به هر حال درست است که این سد در شهرستان بهبهان استان خوزستان واقع شده اما همانگونه که در مطالب فوق اشاره شد، مقدار قابل توجهی از آب سد مارون، از  کوهها و ارتفاعات استان کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه می­‌گیرد.

سد تنگ سرخ

سد تنگ سرخ که عملیات آن بهمن سال ۱۳۹۰ آغاز شد در حومه شهر یاسوج مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده است. این سد از نوع خاکی با هسته رسی و به ارتفاع حدود ۸۰ متر از بستر سنگی پیش بینی شده و با هدف ذخیره­سازی آب رودخانه­ بشار و همچنین تامین آب شرب و کشاورزی در بویراحمد علیاء تا سرحدات دنا و دروهان می‌­باشد. این سد قرار بود با ۱۵۰ میلیون متر مکعب ذخیره آبی ساخته شود که بنا به دلایلی به ۱۰ میلیون متر مکعب تنزل پیدا کرد.

سد شاه قاسم

سد شاه قاسم در پنج کیلومتری شهر یاسوج قرار دارد. این سد از نوع خاکی است و سرریز آن از نوع نیلوفری است. حجم مخزن سد ۱۰ میلیون مترمکعب است. منابع آب این سد برای آبیاری ۱۲۰۰ هکتار زمی‌­های پایین دست پیش­‌بینی شده بود.

در یک دهه گذشته کاهش بارندگی­ باعث خشک شدن و کاهش محسوس منابع آب چشمه­‌ها، رودخانه­‌ها و چاه‌­های آب زیرزمینی استان شده به گونه‌­ای که حجم آب سد شاه قاسم یاسوج به کمترین میزان ممکن کاهش یافته است.

در واقع به نظر کارشناسان چون حجم آبی ذخیره شده سد شاه قاسم از حد نصاب کمتر است نمی‌­توان آن را به عنوان یک سد قلمداد کرد.

 با این تفاسیر حوزه‌­های آبخیز استان به شرح زیر است

۱) حوزه آبخیز سد مارون با ۳۸۴۰ کیلومتر مربع معادل ۵/۲۳ درصد وسعت حوزه های آبخیز استان

۲) حوزه آبخیز سد کوثر ۲۴۲۹ کیلومتر مربع معادل ۱۵ درصد وسعت حوزه های آبخیز استان

۳) حوزه آبخیز سد کارون  ۴۲۶۵ کیلومتر مربع معادل ۲۶ درصد وسعت حوزه های آبخیز استان

۴) حوزه آبخیز سد چم شیر (در دست ساخت) ۱۹۰۰کیلو متر مربع معادل ۷/۱۱ درصد وسعت حوزه های آبخیز استان

۵) حوزه آبریز شهری با ۴/۵ درصد و حوزه های آبخیز داخلی با ۱/۲۳ درصد وسعت استان را تشکیل می­دهند.

به گزارش فارس با وجود چنین داشته‌های و ظرفیت‌هایی در استان کهگیلویه و بویراحمد که ۱۱ درصد روان آب‌های کشور را به خود اختصاص داده اما همچنان بسیاری از مردم این استان در نقاط مختلف کام تشنه‌ای داشته و شاید از خشک‌ترین استان‌های کشور نیز بیشتر کمبود آب را احساس می‌کنند.

در مناطقی از شهرستان بویراحمد در طول فصول گرم سال عملا زندگی کردن امکان‌پذیر نیست و خانوارهای زیادی به سوی مرکز استان روی آورده و در حاشیه شهر یاسوج با مشقت زندگی سپری می‌کنند.

در حوزه کشاورزی نیز زمین‌های بسیاری نیاز به آب مورد نیاز دارند و این در حالی است که زمین‌ها و اراضی کشاورزی استان در صورت وجود آب مستعد هرگونه کشت و زرع و همچنین نگهداری باغات مختلف است.

انتقاد استاندار کهگیلویه و بویراحمد از مغرضان

سیدعلی احمدزاده استاندار کهگیلویه و بویراحمد در حاشیه نشست شورای آموزش و پرورش این استان در پاسخ به سوالی در خصوص حاشیه سازی های اخیر برای سد چمشیر گفت: همه مطالعات و کارهای مطالعاتی در چند فاز در سد چم شیر انجام شده دریاچه و بستر آن مورد مطالعات علمی قرار گرفته و وضعیت جدیدی برای این سد رخ نداده است.

وی با بیان اینکه حرف‌های غیر علمی دل تخصصی و مسئله‌دار زده می‌شود؛ گفت: چرا باید کسی که در مورد سد تنگ سرخ هیچگونه شناخت علمی ندارد نظر بدهد چرا باید کارشناس کامپیوتر یا روانشناسی در مورد سد حرف بزند که هیچ مبنای علمی ندارد ممکن است که برخی از آدم‌های علمی هم در خصوص سد اظهار نظرهایی کرده باشند اما این سوالات در گذشته همه پاسخ داده شده است.

احمدزاده با ذکر این موضوع که در سد چمشیر همه چیز دیده شده است و چیز زیادی در آن وجود ندارد یادآور شد: این سد هیچ مشکلی ندارد و در حال آبگیری است.

وی با بیان اینکه در جلسه هیئت دولت چند روز پیش با وزیر نیرو در این خصوص صحبت کرده است گفت: قبل از آن هم با رئیس جمهور در مورد سد صحبت کرده بودم وزیر نیرو به من گفت همان نظری که شما در خصوص سد دارید همان نظر را هم ما داریم.

استاندار در ادامه افزود: اینکه عده‌ای راه می‌افتند و کارهای بزرگ نظام را کوچک و یا وارونه جلوه می دهند به چه معناست؟ وقتی دلیل علمی ندارند و تنها جنجال به پا می‌کنند تا کارهای کشور کمرنگ جلوه داده شود کاری که برای کشور تحول زاست آن را آسیب جلوه می‌دهند.

وی گفت: سد هیچ مشکلی برای آبگیری ندارد اگر قرار است کسی درباره آن حرف بزند باید وزارت نیرو بگوید که مشکل دارد بعضی ها می‌خواهند مصالح و منافع کشور و مردم را فدای منافع خودشان کنند سد چمشیر یک سد بسیار مهم و تحول ساز در کشور است.

وی با باین این که سد آبریز بیشتر از سد چمشیر سهمیه آبی برای ما دارد و آن را هم باید بسازیم گفت: سد چمشیر در جایی ساخته می‌شود که صنایع بزرگ نفت و گاز و پتروشیمی را داریم و برای پیشرفت در این حوزه نیاز به سهمیه آب داریم الان فاز اول پالایشگاه گچساران را در سفر دوم خواهیم داشت که در کل و در همه فازهای آن ۱۰۵ هزار بشکه در روز ظرفیت آن است و در فاز اول ۳۵ هزار بشکه خواهد بود در حالی که کل پالایشگاه شیراز ۳۲ هزار بشکه ظرفیت دارد برای این کارهای بزرگ به آب پایدار نیاز داریم.

وی در ادامه اظهارات خود افزود: سد چمشیر هیچ گونه مشکل علمی ندارد یک کار بزرگ را نظام آغاز کرده و به نتیجه رسیده، ما به غیر از آب به برق آن نیاز داریم برقی که تولید می‌کند کل هزینه های سد را بر خواهد گرداند در حالی که اکنون مشکل برق در کشور داریم و تاسیسات تولید برق سد توسط سرمایه گذار خارجی آماده شده است.

احمدزاده ادامه داد: هیچگونه تغییری در پی‌سی آب ایجاد نخواهد شد جلسه‌ای برای صدا آبریز و چمشیر در وزارت نیرو داشتیم از متخصصین و مهندسین وزارت سوال کردم که موضوع فاجعه گتوند چیست مگر مطالعه درستی انجام نشده که یکی از بهترین متخصصان سدسازی گفت: پی‌سی آبی که به پشت سد می ریخت ۱۱۰۰ بود که برای کشاورزی خوب است اما اکنون پی سی آن ۹۵۰ شده است پس چرا دروغ برای کارهای بزرگ گفته می شود تا این کارها زیر سوال برود.

اما بخش مهم گزارش آرش مصلح در این نشست مربوط به مقاسه این میزان کنترل آب توسط سد کوثر و میزان مصرف مردم شهر یاسوج بود.

او گفت: در حالی سد کوثر یکی از سدهای استان کهگیلویه و بویراحمد در یک بارندگی به میزان ۲۰ میلیون مترمکعب آب را کنترل کرد که میزان مصرف سالانه آب در شهر یاسوج مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد ۱۰ میلیون متر مکعب است.

این آمار مدیرعامل آب منطقه‌ای استان چنین می‌گوید که تنها سد کوثر در یک بارندگی ۲ برابر آب مصرفی شهر ۲۰۰ هزار نفری یاسوج آب کنترل کرده است.

با این تفاسیر باید از منتقدین و مخالفین با سدهای استان پرسید که آیا دلیل مخالفت شما علمی و کارشناسی است و در صورتی که مخالفت علمی با ساخت چمشیر و تنگ سرخ دارید تا امروز کجا بودید؟ بعد از این که نظام جمهوری اسلامی میلیاردها تومان هزینه برای آینده این مردم کرده ساز ناکوک دارید که البته گاه در این بین منتقدین منصف نیز وجود دارند که نقذ آن‌ها قبل احترام است.